نقد فیلم «نامه‌های کوچک شرورانه» / سینمای کمدی جنایی بریتانیا

چارسو پرس: در فیلم نامه‌های کوچک شرورانه زمانی که مردم شهر لیتل هامپتون نامه‌های عجیب و توهین آمیزی را دریافت می‌کنند، یک مهاجر ایرلندی متهم به این جرم می‌شود، اما گروهی از زنان شهر به این موضوع مشکوک می‌شوند و تحقیقات خود را برای یافتن یک حقیقت مخوف‌تر شروع می‌کنند.

در این داستان که به گفته سازندگان بر اساس رویداد‌های واقعی تولید شده است تئا شاروک به عنوان کارگردان ما را به انگلستان دهه 1920 می‌برد، جایی که همه چیز کمی گِل‌آلود و تار است و همسایه‌ها همه چیز را در مورد شما می‌دانند زیرا پچ‌پچ‌های مردم محلی بسیار زیاد و همه عاشق شایعات هستند. در این بین نامه‌های عجیبی به خانه مردم این شهر فرستاده می‌‌شود که همه انگشت اتهام و افترا را به سمت زنی به نام رز که یک مهاجر است می‌گیرند.

ولی از همان دقایق ابتدایی مشخص است که رز مقصر نیست، اما طبق قوانین این ژانر، افسران پلیس دمدمی مزاج و همسایه‌های اصلی همه چیز را به گردن غریبه‌ای می‌اندازند که در منظره تفکر آن‌ها قرار ندارد. در این شهر یک نکته زیاد به چشم می‌خورد، در واقع به نظر می‌رسد بیشتر جمعیت لیتل همپتون سالمندان غمگینی هستند که در حال حاضر به پایان عمر خود نزدیک می‌شوند.

با وجود چنین نکته‌ای می‌توان دریافت که چرا انگشت اتهام به سمت زن مهاجر است؛ اما چرا؟ چون رز زن جوان بد دهنی است که کلمات تند از دهانش بی‌پروا رها می‌شوند. او همچنین دوست دارد وقت خود را در بار بگذراند و در ساعات پایانی شب سر و صدا ایجاد می‌کند، پس این شخصیت از نظر روحی به بازنشستگان و مردم سالخورده این مکان نزدیک نیست.

اما فیلم «نامه‌های کوچک شرورانه» با طرح پلیسی پیچیده‌اش من مخاطب را شگفت‌زده نمی‌‌کند. اما مشکل چیست؟ اصلی‌ترین دلیل نگرفتن لحن معمایی فیلم آن است که لیست مظنونان محدود است و راه حل معما نیز جایی در اواسط ماجرا مشخص می‌شود. این یعنی نویسنده و کارگردان با علم براینکه معمای داستان ناچیز است، بر فضای دنج بریتانیای قدیم، اسکلت‌هایی در کمد خانواده‌های به ظاهر شاد و نظم‌های اجتماعی عقب مانده و مردسالار تکیه می‌کنند.

شاید بگویید منظور من از نظم اجتماعی عقب مانده و مردسالار چیست؟! خب منظور روشن است، در تمام طول نمایش این فیلم مردان دائماً با زنان بداخلاقی می‌کنند، آنها معتقدند که زنان باید تنها ازدواج کنند، به لباس شستن بپردازند، آشپزی کنند و بتوانند حرف‌های کوچک عامیانه‌ای نیز برای سرگرمی همسرشان بزنند. در نتیجه روح فیلم متمرکز بر یک نگرش احساسی فمنیستی است که البته برآمده از واقعیت‌های مردسالارانه بریتانیا در آن دوره است.

بنابراین، مشخص است که چرا این فیلم نسبتاً بی سر و صدا اکران شد و به یک اثر پرفروش تبدیل نشد. علت اصلی این است که روایت فیلم فاقد جرقه و پیچش‌های داستانی غیرمنتظره است. هرچندن بازیگران و اجرای آن‌ها عالی است، دیالوگ‌ها گاهی اوقات می‌توانند شما را به لبخند زدن وادار کنند، اما کل زمان‌بندی روایت داستان این احساس را به شما می‌دهد که همه اینها به شدت دم دستی و ساده است.

در واقع کارگردان سعی کرده در فیلم کوچکش مقداری رمان ماجراجویی، اشاره‌ای به یک داستان پلیسی، تاریخچه‌ای از اخلاق مردان بریتانیایی و حتی کمی درام روانی را چاشنی کارش کند. با توجه به توضیحات من، حتما متوجه شده‌اید که فیلم «نامه‌های کوچک شرورانه» تا حدودی شبیه به دیگر فیلم بریتانیایی نام‌آشنا یعنی «بنشی‌های اینیشرین» اثر مارتین مک دونا است. در آن اثر نیز ما شاهد درگیری همسایگانی بودیم که زمانی دوست هم بودند. ولی خوبی فیلم مک‌دونا این بود که با علم به سمت سوژه خود رفته بود، اما از نظر درام، امروزه تعداد کمی می‌توانند با این اثر ایرلندی مقایسه شوند.

در مقابل فیلم Wicked Little Letters همچنان یک فیلم دنج برای طرفداران سینمای بریتانیا است که به درستی جامعه محافظه کار و تصورات مردسالار حاکم بر آن دوران انگلستان را متهم می‌کند، اما فیلم صاحب زبان و سبک بصری خاص خود نیست. هرچند شاروک به عنوان کارگردان محیطی عالی برای تنظیم یک کمدی آماده می‌کند؛ ولی این فیلمنامه است که در بیان یک کمدی جنایی لنگ می‌زند.

فیلمنامه به جای استفاده از ایده یک معمای جالب و گسترش آن بر پهنای ژانر جنایی کمدی و البته بهره بردن از شخصیت‌های قابل بررسی، از میانه فیلم ناگهان به شکل متمرکز تبدیل به داستانی کمیک اما تا حدودی مسطح در مورد زنانی می‌شود که با تعصب و بی عدالتی در یک سیستم قانونی مبارزه می‌کنند. سیستمی که از نظر ساختاری آنها را طرد می‌کند و این انسان‌ها را جدی نمی‌گیرد. مطمئناً با نگاه ملایم این یک قطعه آموزشی از دل تاریخ است، اما نحوه بیان آن پیام را کمی تضعیف می‌کند.

جدای از این، همه شخصیت‌های درون فیلم آنقدر کلیشه‌ای و تمام جزئیات آنقدر اغراق آمیز هستند که داستان به نوعی شوخی بزرگ تبدیل می‌شود که در آن زنان نیز جدی گرفته نمی‌شوند.

و بنابراین، علیرغم جنبه جالب تاریخی‌اش، فیلم شاروک به داستان دیگری در مورد زنانی تبدیل می‌شود که «خودشان را از بند مردان آزاد می‌کنند» و این هم تکراری است و هم شعاری برای جنبش‌های روز سینمایی. اما همه این نکات در دوز خاصی از طنز بریتانیایی پوشانده شده است که چاشنی آن همان فحش‌های تند و تیز است. فحش‌هایی که بیشتر از آنچه که فکرش را بکنید در فیلم بدل به یک عنصر سنگین شده‌اند.

در پایان باید گفت: این فیلم برای مخاطب سینمای بریتانیا به همان اندازه که لنگ است، سرگرمی هم دارد. به خصوص به این دلیل که کلمن و باکلی نقش‌های خود را بسیار خوب پذیرفته و اجرا کرده‌اند. و به همین دلیل فیلم Wicked Little Letters به مخاطب دوست‌دار این سینما توصیه می‌شود. البته نه برای پیام یا به این دلیل که خیلی خوب ساخته شده، بلکه چون همچنان برای بیش از یک ساعت و نیم سرگرمی بدی برای مخاطب نیست.

این تعاریف یعنی سینمای کمدی و دورهمی بریتانیا؛ اگرچه این اثر تفاوت‌های زیادی با اوج این سینمای مخاطب پسند بریتانیا دارد، اما گاهی لحن آن یادآور فیلم‌های جدیدتر این فرم از سینما مانند اثری چون «بانویی در ون» است.